Dziedziczenie wiąże się nieodłącznie z otrzymaniem w spadku po śmierci bliskiej osoby dóbr o charakterze materialnym. Często więc słowo „spadek” kojarzy się z przejęciem majątku. Nie każdy jednak wie, iż w rzeczywistości spadek może jednocześnie oznaczać przejęcie wszelkiego rodzaju długów lub innych zobowiązań pozostałych po zmarłym. Co zrobić więc po śmierci bliskiej osoby by uchronić się przed dziedziczeniem długów? Zachęcamy do zapoznania się z prawnymi możliwościami rozwiązania tej kwestii by uchronić siebie i najbliższych przed niekorzystną sytuacją majątkową.
Osoby zmarłe często poza majątkiem pozostawiają po sobie prawa i obowiązki osobiste, rodzinne, a także prawa i obowiązki o charakterze publicznoprawnym. Dziedziczeniu podlegają zarówno wszelkie aktywa jak i pasywa, gdyż śmierć spadkodawcy prowadzi do przejścia wszystkich praw i obowiązków na jego bliskich, którzy wstępują w jego sytuację prawną, czyniąc ich jego następcami prawnymi. Spadek więc to nie tylko aktywa – czyli rzeczy o charakterze materialnym (gotówka, prawo własności, środki na rachunkach bankowych, obligacje, udziały w spółce) ale także długi, pochodzące z kredytów, pożyczek, zadłużonego mieszkania czy upadającej firmy, o których często nie wiedzą nawet najbliższe osoby zmarłego. W dzisiejszych czasach dość częstą sytuacją jest dziedziczenie długów, których wartość nierzadko przekracza wysokość otrzymanego spadku, jak i naszą kondycję finansową. W tym wypadku niezwykle istotne jest by być świadomym zasad dotyczących przyjmowania spadku, by nie wpaść w finansowe kłopoty i pętlę zadłużenia.
Krok 1. CZAS JEST DLA NAS KLUCZOWY
W tej sytuacji ważny jest moment w którym dowiadujemy się o powołaniu do spadku na postawie testamentu bądź jako spadkobiercy ustawowi. Należy zaznaczyć, że nie jest to termin, który należy utożsamiać z chwilą śmierci spadkodawcy, choć niewątpliwie tak najczęściej bywa, że owa data jest kluczowym momentem. Chwila ta jest wyznacznikiem dla 6-miesięcznego terminu do podjęcia decyzji o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku. O śmierci krewnego możemy dowiedzieć się również po dłuższym okresie czasu i wówczas to właśnie od powzięcia tej informacji należy liczyć 6 miesięczny termin. Oświadczenie odnośnie spadku można złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym w sądzie, bądź u notariusza – w tej sytuacji to on sporządzi wszelkie wymagane dokumenty i prześle je do sądu.
Krok 2. SPOSOBY PRZYJĘCIA SPADKU
Należy starannie przemyśleć jakie rozwiązanie będzie dla nas najkorzystniejsze i wziąć pod uwagę wszystkie kwestie, a mianowicie: wartość masy spadkowej i składniki spadku, a także wiedzę odnośnie ewentualnych długów, czy liczby spadkobierców. Wyróżnia się trzy główne sposoby przyjęcia spadku. Przyjęcie proste wiąże się z przyjęciem wszystkich aktywów, ale jednocześnie niesie za sobą obowiązek spłaty długów i zobowiązań spadkodawcy z całego majątku spadkobiercy, nawet gdy zdecydowanie przekraczają one wartość otrzymanego spadku. Jest to więc zdecydowanie niekorzystna opcja, jeżeli dziedziczymy jakiekolwiek długi, gdyż będziemy zmuszeni do ich spłacenia. Drugi rodzaj – przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza również wiąże się z przyjęciem długów, ale różnica polega na tym, że będą one pokryte jedynie z majątku pozostawionego przez spadkodawcę. Zapewnia ono stabilność finansową spadkobiercy, umożliwiając na uniknięcie tarapatów finansowych. Trzecią możliwością jest całościowe odrzucenie spadku, które wywołuje taki skutek, iż spadkobierca traktowany jest jakby nie dożył śmierci spadkodawcy. Wiąże się to jednak z wstąpieniem innych spadkobierców w jego prawa (np.: pozostałej rodziny, jego dzieci, czy wnuków). Istotnym faktem jest także to, że w sytuacji gdy od dowiedzenia się o tytule powołania do spadku minęło już 6 miesięcy z mocy ustawy następuje przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Krok 3. PRZYJĘCIE SPADKU Z DOBRODZIEJSTWEM INWENTARZA
Jednym z korzystnych rozwiązań wydaje się więc przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza, co pozwoli na ograniczenie odpowiedzialności za długi spadkowe. Nakłada to jednak na spadkobiercę dodatkowe obowiązki. Jednym z nich jest sporządzenie tzw. wykazu inwentarza (majątku). Dokument taki tworzy samodzielnie spadkobierca na podstawie wzoru ustalonego przez Ministra Sprawiedliwości, gotowe formularze można uzyskać w sądach lub tutaj. Wykaz ten powinien zawierać dokładnie wymienione i opisane przedmioty wchodzące w skład spadku – z podaniem ich wartości według stanu i cen, a także długi spadkowe oraz ich wysokość z chwili otwarcia spadku (moment śmierci spadkodawcy). Należy to zrobić z należytą starannością i ujawnieniem wszystkich składników spadku, gdyż nawet niecelowe pominięcie składnika majątkowego może rodzić odpowiedzialność za podstępne pominięcie. Sankcją za celowe błędne wypełnienie druku wykazu inwentarza jest również brak możliwości powołania się na ograniczenie odpowiedzialności za długi.
Krok 4. ODRZUCENIE SPADKU
Odrzucenia spadku może dokonać każdy spadkobierca. Jest to dobre rozwiązanie w sytuacji gdy nie opłaca się przyjmować spadku z dobrodziejstwem inwentarza lub gdy spadkobierca chce przekazać udział spadkowy pozostałym spadkobiercom ustawowym bez konieczności przeprowadzenia działu spadku. Na odrzucenie spadku spadkobierca ma 6 miesięcy od dnia kiedy dowiedział się o śmierci spadkodawcy. By odrzucić spadek konieczne jest złożenie odpowiedniego oświadczenia przed notariuszem lub w sądzie rejonowym właściwym dla osoby odrzucającej. Należy pamiętać, że złożenie takiego oświadczenia nie może być odwołane. Ponadto odrzucenie spadku powoduje, że przypada on wówczas dzieciom lub wnukom spadkobiercy (należy również w ich imieniu złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku), a jeżeli ich nie posiadał w momencie otwarcia spadku, to wówczas spadek przechodzi na pozostałych spadkobierców ustawowych. Zgodnie z kodeksem cywilnym odrzucając spadek nie odrzucamy samych długów, ale całość spadku, gdyż traktowani jesteśmy jakbyśmy nie dożyli śmierci spadkodawcy.
Krok 5. ZRZECZENIE SIĘ SPADKU
Innego rodzaju rozwiązaniem jest zrzeczenie się dziedziczenia. Przy tym rozwiązaniu najważniejszą kwestią jest dokonanie czynności prawnej jeszcze za życia spadkodawcy – jest to kluczowy warunek. Ta nieco zapomniana możliwość, niekiedy pozwoliłaby uniknąć wielu problemów w przyszłości. Jest to niezwykle korzystna opcja w sytuacji gdy jesteśmy świadomi, że będziemy powołani do dziedziczenia spadkodawcy, który posiada długi, przewyższające cały jego majątek. Jest to dwustronna umowa zawarta pomiędzy spadkodawcą, a przyszłym spadkobiercą. Zrzeczenia dokonuje się w formie aktu notarialnego. Należy nadmienić, iż w odróżnieniu od odrzucenia spadku, jego zrzeczenie niesie za sobą skutki również wobec dzieci i wnuków spadkobiercy, tym samym nie zostaną oni również obciążeni długami spadkowymi.
Jak widać istnieje kilka możliwości ominięcia bądź ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe. Co zatem zrobić po śmierci bliskiej osoby? Przede wszystkim należy działać szybko. Zadbać o dopilnowanie 6 miesięcznego terminu, ustalić krąg spadkobierców i jak najdokładniej ustalić, co wchodzi w skład spadku. Te podstawowe czynności często mogą pomóc uchronić się od niekorzystnych sytuacji majątkowych. Proszę pamiętać, że w każdej sprawie warto skontaktować się z adwokatem lub radcą prawnym i zasięgnąć porady, by uzyskać rzetelne i jasne wskazówki lub niezbędną pomoc.