Panuje powszechne przekonanie, że wydanie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia zamyka sprawę spadkową i jest jednocześnie dopełnieniem wszelkich formalności z tym związanych. Takie przekonanie najczęściej rewidowane jest dopiero w momencie, gdy spadkobierca chce sprzedać odziedziczony przez siebie składnik majątku lub przypadającą na niego część tego składnika i okazuje się, że jest to bardzo utrudnione. Wówczas spotykamy się z pojęciem działu spadku.

Dział spadku jest ostatnim etapem formalności związanych z postępowaniem spadkowym. Jego celem jest określenie w jaki sposób ma dojść do podziału odziedziczonych składników majątku. W momencie dokonania działu spadku ustaje także solidarna odpowiedzialność spadkobierców za długi spadkowe. Przepisy nie nakładają obowiązku dokonania działu spadku, jednakże jeśli chcemy w sposób pełny i niezależny korzystać z rzeczy lub innych praw, warto pomyśleć o stosunkowo szybkim zajęciu się sprawą, zwłaszcza gdy uzyskanie porozumienia wśród wszystkich spadkobierców może być trudne.

Aby lepiej zrozumieć jakie możliwości daje dokonanie działu spadku posłużymy się przykładem:

Trzech synów odziedziczyło po swoim ojcu spadek zawierający jedynie nieruchomość gruntową o powierzchni 60 arów. Synowie uzyskali akt poświadczenia dziedziczenia, który stanowił, że każdemu z nich przysługuje udział w wysokości 1/3 części spadku. Jeden z synów postanowił więc sprzedać 20 arów nieruchomości, które stanowiły 1/3 jej całości. Okazało się jednak, że nie mógł tego zrobić bez zgody swoich braci, pomimo iż chciał sprzedać tylko część odpowiadającą jego udziałowi w spadku. Akt poświadczenia dziedziczenia lub postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku określa bowiem jedynie kto i w jakiej części jest spadkobiercą. 1/3 części oznacza w tym wypadku nie konkretną liczbę arów działki, a udział w prawie własności do całości działki w wysokości 1/3.

Spadkobiercy są więc współwłaścicielami całości nieruchomości, a nie właścicielami trzech odrębnych działek o powierzchni 20 arów.Jeden syn mógł więc sprzedać jedynie swój udział w działce o powierzchni 60 arów.

Aby znieść współwłasność musi dojść działu spadku. Z formalnego punktu widzenia istnieją dwie możliwości jego dokonania – umowny i sądowy. Celem każdego z nich jest rozdzielenie masy spadkowej między spadkobierców i ewentualnie zniesienie współwłasności. Pomiędzy umownym a sądowym działem spadku istnieją jednak różnice, które mogą być istotne z punktu widzenia spadkobiercy.

1. Umowny dział spadku

Umowny dział spadku jest możliwy wyłącznie w sytuacji, gdy strony są w stanie się porozumieć co do podziału majątku spadkowego.Ze swojej istoty każda umowa bowiem jest czynnością prawną, której strony dobrowolnie składają swoje oświadczenia woli. Umowa zawarta pod przymusem co do zasady jest nieważna już od momentu jej zawarcia.

Warto zaznaczyć, że jeżeli spadkobiercy decydują się na zawarcie umowy o dział spadku, który obejmuje także nieruchomość, musi ona zostać zawarta w formie aktu notarialnego. Natomiast, jeżeli w skład spadku wchodzi przedsiębiorstwo, umowa powinna zostać zawarta przynajmniej w formie pisemnej z notarialnie poświadczonymi podpisami.

Co również istotne, umowny dział spadku nie musi obejmować całego odziedziczonego majątku, a może się ograniczać jedynie do określonych jego składników.

2. Sądowy dział spadku

Z sądowym działem spadku najczęściej mamy do czynienia gdy spadkobiercy nie są w stanie ustalić, w jaki sposób chcieliby podzielić między siebie odziedziczony majątek. Z wnioskiem o wydanie przez sąd orzeczenia w tej sprawie może wystąpić każdy ze spadkobierców. Takie rozwiązanie jest jednak zdecydowanie bardziej czasochłonne, jak również kosztowne, ponieważ wymaga uiszczenia opłaty sądowej, a często także skorzystania pomocy adwokata lub radcy prawnego. Wysokość opłaty sądowej jest m.in. uzależniona od tego czy został przedstawiony zgodny projekt działu spadku. Jeżeli nie ma takiego projektu, wówczas opłata jest wyższa, co pokazuje jak ważne jest podjęcie próby porozumienia się z pozostałymi spadkobiercami, nawet jeśli chcemy dokonać sądowego działu spadku.

Warto też podkreślić, że sądowy dział spadku powinien obejmować cały spadek.Można jednak z ważnych powodów domagać się dokonania działu części spadku. Taka sytuacja ma m.in. miejsce, jeżeli istnieją wątpliwości co do tego czy spadkodawca przed śmiercią był właścicielem danej rzeczy, a w konsekwencji czy należy ona do spadku.

Podsumowując przedstawione wyżej rozwiązania można dojść do wniosku, że najważniejszym zadaniem, jakie stoi przed spadkobiercami jeszcze przed dokonaniem działu spadku jest próba dojścia do porozumienia. Uzgodnienie wspólnego stanowiska nie tylko daje możliwość zawarcia umowy o dział spadku, ale także pozwala skrócić czas ewentualnego postępowania sądowego i zmniejszyć jego koszty. Dokonanie działu spadku jest istotne z punktu widzenia możliwości niezależnego rozporządzania odziedziczonymi składnikami i warto pomyśleć o jego dokonaniu stosunkowo szybko, aby oszczędzić sobie dodatkowych problemów w przyszłości.